Uzun süredir üzerinde çalışılan ‘VAR’ nihayet sahne aldı. İlk haftadan “Başarılı” ya da “Başarısız” diye ahkâm kesmeyi doğru bulmuyorum. Gidişata bakmak ve hakemlerimize süre vermek gerekir. Süper Kupa finali dâhil 10 maçta ‘VAR’ sistemi uygulandı. Bu 10 maçta 7 ‘VAR müdahalesi’ne (%70) şahit olduk. Bu sayı Dünya Kupası’nda 64 maç/21 müdahale (%32) şeklindeydi. Bununla birlikte inceleme süresi, Dünya Kupası’na oranla daha uzundu. Elbette süre, hakemlerimiz pratik kazandıkça kısalacaktır.

Ofsaytta izleme yok

3 pozisyonda yardımcı hakemlerin hatalı ofsayt kararları ‘VAR’ sayesiyle düzeltildi. Bu pozisyonlarda sahadaki hakemler, pozisyonu tekrar izlemeden karar değiştirdiler. Ofsayt, içeridedışarıda gibi yorum gerektirmeyen (fact) pozisyonlarda hakemin kenara gelmesi istenmiyor. Direkt ‘VAR’ bilgisine göre karar uygulanıyor.

4 kararın 1’i değişti

4 kez kenara gelen hakemler, pozisyonu tekrar izlediler. Bu 4 pozisyonda 1 kez karar değişirken, 3 pozisyonda ise hakemler verdikleri kararın arkasında durdular. Yayıncı Kuruluş’un maç tekrarlarıyla ilgili tutumu tepki çekmişti. Sayın Namoğlu Yayıncı Kuruluş’la görüştüklerini ve kısa sürede bu eksikliği gidereceklerini duyurdu.

Raporlarda yeni dönem

MHK Başkanı Namoğlu’nun talimatı ve MHK üyesi Murat Ilgaz’ın gayretiyle 2 yıldır üzerinde çalışılan yeni gözlemci raporlama sistemi bu sezon kullanılmaya başladı. Yeni raporların, önceki raporlama sistemine göre daha sade ve doldurulması basit hali dikkat çekiyor. TFF Futbol Yönetim Sistemi (FYS) üzerinde doldurulan raporda, hakemlerin verdikleri kararları “Katılıyorum-Katılmıyorum” şeklinde işaretleyen gözlemciler; karara katılma ya da katılmama gerekçelerini de ayrıca izah ediyorlar. Raporu tamamlayan gözlemciler hakeme herhangi bir not vermeden, sistem üzerinden raporu TFF’ye gönderiyorlar.

Not otomatik hesaplanıyor

Sistem, yapılan işaretlemeler sonucu özel bir metotla hakemin notunu hesaplıyor ve bu nottan gözlemcinin haberi olmuyor. 100 puan üzerinden yapılan değerlendirme sadece MHK tarafından görülüyor. Yeni raporlardaki bir diğer ayrıntı ise “VAR” ile ilgili. Maçın herhangi bir anında “VAR” müdahalesi olmuşsa, gözlemciler bu kararı “VAR müdahalesi var” şeklinde işaretliyorlar. Görüşlerini de belirtiyorlar ancak sistem notu hesaplarken, “VAR müdahalesi” olan kararlarla ilgili gözlemci görüşlerini değerlendirme dışı tutuyor.

Yıllarca ofsayt kararları çok tartışıldı. Bu sezon ‘VAR’ sayesinde bu tartışmalar son bulacak gibi... Dünyanın en donanımlı ‘VAR Merkezi’ni kuran, altyapıda masraftan kaçınmayan TFF; 2018 Dünya Kupası’nda da kullanılan ‘Hawk Eye’ firmasının geliştirdiği ‘Üç boyutlu ofsayt tespit etme teknolojisi’ni satın aldı. Güvenilirliği ve geçerliliği çeşitli üniversiteler tarafından test edilmiş, IFAB’ın onayını almış ve hata payı ‘sıfır’ olan bir sistem. Topa temas anında görüntü donduruluyor. Kullanılan program görüntüyü üç boyutlu hale getiriyor. VAR, ofsaytta olma ihtimali olan ve ofsaytı bozma ihtimali olan oyuncuların üzerini işaretliyor.

Göztepe’de hata yok

Ekrana futbolcuları referans alan kırmızı ve mavi çizgiler otomatik olarak çıkıyor. Çizgiler sayesinde VAR tespitini kolayca yapıyor. Çıplak gözle kamera açısı nedeniyle yanılma ihtimalimiz varken, bu sistemin yanılma ihtimali yok! Dolayısıyla Göztepe maçında iptal edilen gollerde ‘VAR’ kararlarına şüpheyle bakmamızı gerektiren bir durum yok.

Fenerbahçe lehine verilen penaltıya video başında Ali Palabıyık “olur” verdi. Çünkü ‘Hakem bu kararında yüzde yüz hatalı!’ diye düşünmedi. Bu pozisyonun penaltı olduğunu düşünmüyorum. Fenerbahçe’nin ikinci golü öncesi faul beklentisi vardı ancak Meler’in ‘devam’ demesi doğruydu. Bursaspor lehine verilen penaltı öncesi ofsayt tespiti yapıldı. Meler, kenara gelmeden golü iptal etti.

Doğru bir uygulamaydı. Bana göre son dakika Skrtel’in eline düşen topta penaltı yoktu. Volkan’la çarpışan Skrtel dağılınca kolu doğal olarak açılmıştı. Meler kararının arkasında durarak doğruyu yaptı.

Maçta dikkatimi çeken bir olumsuzluk da Skrtel’in maçı tek sarı kartla tamamlaması oldu. Bana göre 9 ve 50. dakikada da sarı kartlık hareketler yaptı.

Yusuf Namoğlu, geçen yılın en başarılı hakemini açılış maçına atadı. Ümit Öztürk performansıyla bu sezon için de olumlu sinyaller verdi. Maç boyu dikkatliydi ve önemli bir yanlış yapmadan maçı tamamladı. Maçta iki kritik an yaşandı. El Kabir’in 7. dakikada attığı gol geçerli olurken, 36. dakikada attığı gol sayılmadı. Her iki pozisyonda da yardımcı hakem Ali Saygın Ögel’in tespitleri doğruydu. Video Yardımcı Hakem, yaptığı kontroller sonucu yardımcı hakem kararlarını ‘doğru’ bulmuş olacak ki, hakem kararına müdahale gereği hissetmedi. Yayın Talimatı gereği; yayıncı kuruluş, ‘üç boyutlu ofsayt tespit etme çizgi teknolojisi’ni kullanıyor ve görüntüleri VAR merkezine gönderiyor. Bunlar yayına da aktarılmış olsa, daha konforlu bir maç izleme ortamı oluşur.

Uzun zamandır beklenen Video Yardımcı Hakem Sistemi’ne (VAR) ilk adımı attık. Türk futboluna hayırlı olmasını dilerim. İlk maçla birlikte sistemin artılarını ve eksilerini de görmeye başladık. 44. dakikada Rodrigues’i düşüren Dany, Cüneyt Çakır’dan sarı kart gördü. Galatasaraylılar ise kırmızı kart beklediler. VAR Protokolü’ne göre; Video Yardımcı Hakem, hakeme pozisyonu ‘inceleme önerisi’nde bulunmadan önce kendisine şu soruyu soracak: “Hakemin kararı kesinlikle yanlış mıydı?” Bu soruya cevabı, “Evet” ise hakemle iletişime geçecek. Dolayısıyla Bülent Yıldırım’ın da fikrinin kırmızı kart olduğunu, hakeme ‘inceleme önerisi’nde bulunmasından anlayabiliriz.

Yıldırım’la aynı fikirdeyim

Pozisyonu kenarda tekrar izleyen Çakır, kararının arkasında durdu. Çakır’ın beden dili, Vrsajevic’in, Rodrigues’i yakalama şansı olduğunu gösterir şekildeydi. Ben bu pozisyonda Bülent Yıldırım’la aynı fikirdeyim. Pozisyonun kırmızı kart olduğunu ve Vrsajevic’in Rodrigues’i yakalama şansının olmadığını düşünüyorum.

Anlayış göstermeliyiz

Futbolun paydaşları, VAR sistemine geçmek için büyük talep içerisindeydiler. TFF çok kısa sürede bu talebe karşılık vererek sistemi uygulamaya geçirdi. Geçiş evresinde sıkıntılar ve tartışmalar olacaktır. Sabır gösterip, adaptasyon için tüm ilgililere anlayış göstermeliyiz.

■ Turnuvada 19 maçta VAR hakem kararına müdahale etti. Diğer 45 maç ise VAR müdahalesi olmadan tamamlandı.

■ 19 maçın 18’sinde sadece 1 karara müdahale edilirken, İran- Portekiz maçında 3 karara birden müdahale edildi. Toplamda 21 karara müdahale edilmiş oldu.

■ Hakemlerin “devam” dediği 9 penaltı pozisyonda VAR devreye girdi. Pozisyonu tekrar izleyen hakemler kararlarını değiştirdiler ve penaltı verdiler.

■ Verilen 4 penaltı VAR müdahalesiyle iptal edildi. 2 maçta hakem verdiği penaltının hatalı olduğunu, 1 maçta verilen penaltının ceza sahası dışında olduğu, 1 maçta ise penaltı öncesi ofsayt olduğunu görüp; penaltı kararını geri aldı.

■ 2 maçta ofsayt gerekçesiyle iptal edilen gol, VAR yardımıyla geçerli sayıldı.

■ 1 maçta yanlış oyuncuya gösterilen sarı kart, düzeltilerek doğru oyuncuya gösterildi.

■ Paraguaylı Caceres, yönettiği 2 maçta 4 kez VAR müdahalesine muhatap oldu. Caceres, 3 kez kararını değiştirirken, Ronaldo’nun dirsek pozisyonda kararının arkasında durarak, kırmızı çıkartmadı.

■ Turnuvada 4 kez Gol Çizgisi Teknolojisi (GLT) devreye girdi. Sistem 2 kez gol kararı verirken, 2 kez de gol olmadığını tespit etti.

■ Bu turnuvaya kadar, 1 Dünya Kupası’nda en çok 18 penaltı çalınmışken; bu yıl 64 maçta, hakemler 29 kez penaltı noktasını göstererek rekor kırdılar. Bu penaltıların 9 tanesinde VAR müdahalesi vardı.

■ 2010 Dünya Kupası’nda 17 kez, 2014’te ise 10 kez kırmızı kart gösteren hakemler; bu turnuvada 4 kez kırmızı kartlarına başvurdular. Bu kırmızların hiç biri yaralayıcı müdahaleden çıkmadı. 2‘si ikinci sarıdan, 2’si de bariz gol şansını önlemekten çıktı.

■Oynanan 64 maçın 24’ünü (%38) Avrupalı hakemler yönetirken; 15’ini (%23) Güney Amerikalı, 9’unu (%14) Asyalı, 8’ini (%12) Kuzey Amerikalı, 7’sini (%11)Afrikalı, 1 maçı da Okyanusyalı hakemler yönetti.

Matuidi’nin ıskaladığı top, kısa mesafeden Perisic’in eline geldi. Matuidi ile Perisic arasındaki mesafe yakın ve bu Perisic için “Beklenmeyen top” gibi duruyor. Fakat Perisic ilk etapta doğal konumda olan kolunu topa doğru hareket ettirerek topun geçişini bilinçli bir şekilde önlüyor. Dolayısıyla benim fikrim pozisyonun penaltı olduğu yönünde. Fakat VAR (Video Yardımcı Hakem) müdahale etmeli miydi, o konuda emin değilim.

VAR’ın alanı dışındaydı

Açık ve bariz bir hata olduğunda VAR müdahale edebiliyor. Bu pozisyona penaltı değil diyenler de çıkabilecektir. Dikkat ederseniz, Pitana turnuvanın en uzun VAR deneyimini yaşadı. Uzun süre pozisyonu izledi, dönüp tekrar izledi. Kararsızlığı beden diline yansıdı. En belirgin hata Fransa’nın ilk golünde yaşandı. Fransa lehine çalınan faulde, Brozovic’in Griezmann’a faulü gerektirecek bir teması yoktu. Griezmann ayağını rakibine takarak düştü. O faul gol oldu. Golden önceki fauller VAR inceleme alanı dışında olduğundan müdahale edilemedi.

2006’dan sonra yine bir Arjantinli hakem finalde düdük çalacak. Gurup maçları biterken “Finalin üç adayı var. Çakır, İranlı Faghani ve Pitana” demiştim. Çeyrek finalde Pitana’ya görev verilince, final şansını zora soktuğunu düşünmüştüm ama yanılmışım. Collina finali ona, 3.lük maçını Faghani’ye teslim etti. Pitana, 17 Haziran 1975 doğumlu. 1.92 boyunda. Eski bir aktör, şimdilerde hakemlik dışında jimnastik öğretmenliği yapıyor. 2007’de en üst Arjantin Ligi’de düdük çalmaya, 2010’da uluslararası maçlar yönetmeye başladı. 2014 Dünya Kupası’na katılma başarısını göstererek, 4 maç yönetti. Bu maçlardan biri Fransa ile Almanya arasındaki çeyrek final maçıydı.

5. maçını yönetecek

2017 Konfederasyon Kupası’na da davet edilen Pitana, Almanya-Meksika yarı finalini yönetti. 2018 Dünya Kupası’na açılış maçıyla başlayan tecrübeli hakem finalle birlikte 5. maçını yönetmiş olacak. Dünya Kupaları tarihinde, 2006’da Horacio Elizondo’dan sonra açılışla birlikte final maçını da yöneten 2. hakem olarak tarihe geçecek. Arjantinli hakemin yönettiği 87 uluslararası maçta; maç başına penaltı ortalaması 0.22, kırmızı kart ortalaması 0.24, sarı kart ortalaması ise 4.62 olarak istatistiklere yansımış. Pitana, final maçına atandığını öğrendiğinde hissettiklerini: “Tarif edilemez bir his. Çok nadiren hayatımda karşılaşabileceğim bir şey yaşadım. Maçı yöneteceğimi öğrendiğimde yaşadığım mutluluk, baba olacağım söylediğinde yaşadığım mutluluğa benzer bir mutluluktu” diye ifade etmiş.