Aydınus maç planını erken ve kolay kart göstermemek üzerine yapmıştı. Bu plan işine yaradı, belki ters tepmedi ama çok net sarı kartlar da gösterilmemiş oldu. Maçın ilk yarısında Lens, Vida, ve Benzia sarı kart görmeliydi. 48. dakikada Babel sarı kartı daha hak etti. 86’da da Slimani kart görmesi gerekirken pozisyonda faul bile çalınmadı. İkinci yarıda Aydınus kartlarına başvurmaya başladı ve oyunun kontrolünü eline aldı. 83. dakikada Tolgay rakibini çekince 2. sarı kart beklentileri oldu. Bu oyunun imajını bozacak ısrarlı bir çekme değildi ve çok kısa sürdü. O yüzden bu çekmeye “Sportmenlik dışı” diyemeyiz. Pozisyonda umut vaat eden ataktan da söz edemeyiz. Dolayısıyla ikinci sarı kart olmaz.

‘VAR iptal ederdi’

Maçın en ilginç anı 86. dakikada Ayew-Atiba mücadelesindeki penaltı beklentisiydi. Pozisyonun penaltı olup olmadığına hiç bakmadan şunu söylemek istiyorum. Penaltı pozisyonundan 15 saniye kadar önce atak başlangıcında Slimani, Vida’ya çok net bir faul yapmıştı. Penaltı kararı çıksa bile öncesindeki bu faulden dolayı VAR yardımıyla penaltı iptal edilecekti. Yine fikrimi merak ediyorsanız ben pozisyonun penaltı olduğunu düşünüyorum.

Maçın 13. dakikasında Akhisarspor'un golü, VAR müdahalesi ile iptal edildi. İzleyenler kaleye şut atıldığında ofsayt var zannettiler. Oysa ofsayt golden birkaç pas önce yaşanmıştı. Bu tür pozisyonlarda kamuoyunun sağlıklı bilgilendirilmesi gerekir. Dünya Kupası’nda olduğu gibi, Video Operasyon Odası’nda hangi kararın, hangi görüntüye göre değiştiği bilgisinin maçı anlatan yayıncı kuruluş görevlisine ulaştırılması sorunu çözecektir.

Hakem 42. dakikada Serdar Aziz’in pozisyonuna “Penaltı” dedi. Serdar’a bir müdahale var ama bu bence penaltı için yeterli değildi. 78. dakikada da Muslera’nın Manu’ya müdahalesine de penaltı düdüğü çaldı. Bu pozisyonda da Manu’nun kendini kolay yere bıraktığını ve penaltı verilmemesinin daha doğru olduğunu düşünüyorum. Ancak iki pozisyon da hakem yorumudur ve penaltı diyenlere de saygı duyarım.

Kart gösterilmemesi doğru

Pozisyonda Muslera’ya kart gösterilmemesi doğruydu. Değişen kurala göre; nasıl ki penaltı verilmişse kırmızı yerine sarı gösteriliyorsa, sarı kartlık hareketlerde de artık kart gösterilmiyor. Yaşar Kemal Uğurlu, diğer maçlardaki gibi “Ben görmezden geleyim, nasıl olsa bir sorun varsa VAR uyarır” demeden, yanlış da olsa gördüğünü çalma gayreti içerisindeydi. Bu yönüyle takdiri hak etti.

Hakemliğin son 7 yılında imzası olan Merkez Hakem Kurulu Başkanı Yusuf Namoğlu’na sormak isterim: Bu hafta oynanacak Fenerbahçe- Beşiktaş derbisi için 7 yılda alternatif bir hakem yetiştirebildin mi? diye. Yine Fırat Aydınus, yine Cüneyt Çakır. Üçüncü bir isim yok! Perşembe günü bu sütunlarda yer alan yazımı yukarıdaki cümlelerle bitirmiştim. Yazımda da belirttiğim üzere, elinde iki seçeneği olan Namoğlu bu maç için Aydınus’u uygun gördü. Sıradaki derbiye de Çakır’ı atar... Bu alternatifsizlik, Türk hakemliğinin seviyesini gösteren acı bir gerçektir.

Çoğunlukla iyi yönetti

Geçmişte yaşanan Emenike olayı... En son kupada oynanan maçta Şenol Güneş’in başına gelenler ve yarım kalan maç... Geçtiğimiz hafta hatalı bir kararla oyundan atılan Medel’in bu maçta oynamayacak olması ve bu duruma Beşiktaş camiasının öfkesi... Bahsettiğim konular, adından dolayı zor geçmesi beklenen maçı daha da zorlaştıran sebepler olacak. Aydınus kariyerinde bunun gibi birçok derbide düdük çalmış ve bu maçlardan çoğunlukla yüzünün akıyla çıkmış bir hakem. Gününde olur, maça iyi hazırlanır, maç planını doğru yapar, psikolojiyi ve maç kontrolünü elinde tutarsa başarılı olmaması için bir neden yok.

İletişimi iyi olmalı

Aydınus’u belki de maçta en çok zorlayacak konu, VAR (Video Yardımcı Hakem) uygulaması olacaktır. Sistemin henüz yeni olması, adaptasyon sürecinin tamamlanmaması, sistemde yaşanan aksaklıklar, sistemden beklentinin yüksekliği; derbideki hakem tartışmalarını zirveye taşıyabilir. Hataya tahammülü olmayan futbol kamuoyunun “VAR” uygulamasının olduğu maçta yapılacak bir hataya tahammülü hiç olmayacaktır. O yüzden bu maçta video başında kimin görev yapacağı da çok önemli. Hem Aydınus’la iletişimi iyi hem de VAR konusunda başarılı olan bir ismin derbiye VAR olarak atanması gerekir.

Bu hafta Video Yardımcı Hakem (VAR) tartışmaları alevlenince, Namoğlu: “Biz diğer ülkelere göre VAR’da daha başarılıyız!” mealinde bir açıklama yaptı. Her ne kadar Namoğlu ‘Başarılıyız!’ dese de uygulamadaki önemli aksaklıklar da herkesin malumu...

Şu ana kadar oynanan maçlarda Süper Kupa finali dâhil 21 kez hakem kararına VAR müdahalesi oldu. Bu müdahalelerin 7’si ofsaytla ilgiliydi. Yani makinenin tespit ettiği yanlışlardı. Hakemler bu 7 hatalı kararı mecburen düzelttiler. Geriye kalan 14 müdahalede, hakemler sadece 6 kere kararlarını değiştirdiler. 8 pozisyonda ise kararlarını değiştirmeyerek, verdikleri kararlarda ısrar ettiler.

Kararda direnme, yüzde 57’lik büyük bir orana ulaştı. Yani, aynı kariyere sahip iki hakemden; video başındaki hakem farklı bir kararı savunurken, sahadaki hakem aynı pozisyonda, aynı açılarla pozisyonu saha kenarında tekrar izlemesine rağmen farklı kararı savunmuş oldular.

Sistemle kavga içerisindeler!

Bu istatistik bize VAR tartışmalarını körükleyen iki ana sorunu işaret ediyor.

Birincisi: Video başında görev yapan hakemlerimiz, VAR Protokolü’nü tam kavrayamamışlar. Üzerlerine vazife olmayan kararlara da müdahale edip, sistemi sorgulanır hale getiriyorlar.

İkincisi ve bence en önemlisi: Sahadaki hakemlerimiz verdikleri kararın değiştirilmesinden pek hoşnut değiller ve sistemle kavga içerisindeler. Psikolojileri verdikleri kararı değiştirmeye müsaade etmiyor.

Derbiye alternatif yok

Bunlar önemli sorunlar ve bu iki soruna çözüm üretmek de Namoğlu’nun görevi. Ayrıca başarıyı, sadece VAR uygulamalarına indirgemek de doğru değil.

Namoğlu’nun görevi sadece VAR’ı kusursuz uygulamak değil, hakemliği her yönüyle yönetmek ve geliştirmektir. Mesela hakemliğin son 7 yılında imzası olan Namoğlu’na sormak isterim: ‘Bu hafta oynanacak Fenerbahçe- Beşiktaş derbisi için 7 yılda alternatif bir hakem yetiştirebildin mi?’ diye. Yine Fırat Aydınus, yine Cüneyt Çakır. Üçüncü bir isim yok!

Yarıda kalan maçla ilgili karar, TFF Yönetim Kurulu tarafından verilecektir. TFF Yönetimi; hakem, gözlemci, temsilci, disiplin müfettişleri, diğer ilgililerin raporlarını ve her türlü delili göz önünde bulunduracaktır. Karar aşamasında, Futbol Müsabaka Talimatı’nın 19. maddesini rehber olarak kullanılacaktır. TFF Yönetimi maçın tatil kararını yerinde bulursa, bu maddeye göre verilecek ceza “Hükmen mağlubiyet” olacaktır. TFF Yönetimi yaptığı değerlendirmede, maçın tatil kararını uygun bulmadığı takdirde; müsabakanın kaldığı andaki şartlarıyla yeniden oynanmasına, baştan yeniden oynanmasına veya yarıda kaldığı andaki sonucu ile tescil olunmasına karar verecektir. Hükmen mağlubiyet olmazsa ikinci ihtimal, maçın kaldığı yerden devam etmesi...

Zorunlu sebep denirse...

Geçen sezonki Fenerbahçe-Beşiktaş derbisinde Şenol Güneş’in kafası yarılmıştı. Aslında o günkü maçın da bugünkü maç gibi hükmen mağlubiyetle tamamlanması gerekiyordu. Ancak 20. maddede diyor ki; zorunlu sebeplerden dolayı maç tatil edilmişse, karşılaşmanın kaldığı yerden aynı koşullarda devamına karar verilir. TFF o gün Şenol Güneş’in kafasının yarılmasını zorunlu sebep olarak gördü ve maçı kaldığı yerden devam ettirdi.

Maçta ne oldu?

Balıkesir-Ümraniyespor maçının ilk yarısı 0-0 biterken, hakemler soyunma odasına gitmeden sahaya inen bir taraftar, hakem Atilla Karaoğlan’a kafa attı. Alkollü olduğu tespit edilen, passoligi olmayan ve daha önce cezaevinde bulunduğu belirtilen bu taraftar gözaltına alınırken, hakem ikinci yarı maça çıkmayıp karşılaşmayı tatil etmişti.

Maçın 74. dakikasında Medel’in gördüğü ikinci sarı karta anlam veremedim. Medel’in ilk sarı kartı ne kadar doğruysa, ikinci sarı kartı da o kadar yanlıştı.

Umut vadeden atağın önlenmesi, kontrolsüz bir faul, oyunun imajını bozma ya da sportmenliğe aykırı bir davranışta sarı kart gösterilir.

Medel’in pozisyonunda bunlardan hiçbiri yoktu. Faulün tartışılacağı pozisyonda, Medel oyundan atıldı.

İkinci sarı kartlarda yapılan yanışlar VAR’ın sorumluluk alanına girmediği için, VAR tarafından bu hatanın düzeltilmesi de mümkün olmadı.

Ozan Kabak’la Diagne arasındaki pozisyonda, yanlış bile olsa VAR’dan bir müdahale varsa, penaltı kararında ısrarcı olmanın bir manası yoktu. Ayrıca ofsayt pozisyonunda da VAR protokolüne aykırı hareket etmiş oldu.

Dün Kasımpaşa lehine çalınan penaltı bana göre hatalıydı. Genç Ozan’ın Diagne’ye penaltıyı gerektirecek bir müdahalesi olmamıştı. Video Yardımcı Hakem Fırat Aydınus da benim gibi düşünmüş olacak ki Bülent Yıldırım’a pozisyonu tekrar izlemesini tavsiye etti. Pozisyonu kenarda izleyen Bülent Yıldırım, kararının arkasında durarak penaltıda ısrarcı oldu.

Temaslarda tercih edilmiyor

Burada teknik olarak Yıldırım’ın kenara çağrılmasının doğruluğu ya da yanlışlığı tartışılabilir. Netice de bir temas var ve bu temas penaltı için yeterli değil. Temas olan pozisyonlarda VAR müdahalesi çok tercih edilmiyor. Ancak bu pozisyonda yanlış da olsa VAR’dan bir müdahale varsa, penaltı kararında ısrarcı olmanın da bir manası yoktu. Galatasaray’ın ofsayt gerekçesiyle iptal edilen golünde Yıldırım’ın neden kenara geldiğini anlayabilmiş değilim. Sana göre bana göre olmayan, böylesi ofsayt pozisyonlarında karar VAR’dan çıkmalıydı. Yıldırım kenara gelerek, VAR Protokolü’nün tercümesini yapan kişi olarak; VAR Protokolü’ne aykırı hareket etmiş oldu.

Video Yardımcı Hakem sisteminde vitrinin önünde hakemlerimiz var. Geri planda çalışan, faaliyet gösteren farklı kurumlar ve kişiler de hummalı bir çalışma içerisindeler. Müthiş bir gayret, çok fazla insan emeği ve yüksek bir maliyet söz konusu... İlk etapta Riva’da dünyanın en modern VAR merkezi inşa edildi. Teknik donanımı yapıldı. 18 statla iletişim ağı kuruldu. Ses ve görüntü, statlardan Riva’ya 0.5 saniyeden daha kısa sürede ulaşıyor. TFF için sistemin alt yapı maliyeti 2 milyon Euro’ya ulaştı.

Statlarda ekstra eleman

Türk Telekom, Hawk Eye ve yayıncı kuruluş sistemin vaz geçilmez unsurları. Maçın oynanacağı gün çalışmalar hem Riva’da hem de statta sabah erken saatlerde başlıyor. Yayıncı kuruluşun elemanları haricinde, en az 10 kişilik bir ekip Riva’da mesai yapıyor. Ayrıca maçların oynanacağı statlara iki teknik eleman gidiyor. Her maç için teknik altyapının sağlıklı kurulup kurulmadığını yerinde denetlemek üzere TFF’den 1 kişi maçların oynanacağı statta oluyor. Sabah erken saatlerden itibaren sürekli ses ve görüntü aktarım testi yapılıyor.

Gece ve gündüz ayrı

Ofsayt tespit çizgilerinin kullanılabilmesi için statlarda ince ve zaman alan bir kalibrasyon yapılıyor. Bu ayar güneşli havalarda farklı bir çalışma gerektirirken, gece maçlarında farklı bir çalışma gerektiriyor.

Kamera sayısına göre adam

Sabah Yayıncı Kuruluş maçı kaç kamerayla çekeceğini ilgililere iletiyor. Kamera sayısına göre hazırlıklar farklılaşıyor. Hem statta hem de Riva’da kamera sayısına uygun gerekli konfigürasyon hazırlanıyor. VAR odasında yer alacak teknik eleman sayısı da kamera sayısına göre belirleniyor. 12 ve daha az kameraya 1 teknik eleman yeterli iken, kamera sayısı 12’yi geçtiğinde 2 teknik elemana ihtiyaç duyuluyor. Artan her kamera Yayıncı Kuruluş’a maliyet olarak yansıyor. Kamera sayısının azlığı da hakemlerin sağlıklı tespit yapmalarını engelliyor.

İngiltere'den ilk adım

VAR sistemine soğuk bakan ülkelerin başında İngiltere geliyordu. Premier Lig kulüpleri geçen sezonun sonunda toplanıp sistemi kullanmaya başlamayacaklarını duyurmuştu. Ancak ilerleyen dönemler için hayata geçirilmesi planlanan sistemin deneyleri Ada’da da başlıyor. Bu sezon 15 maçta çevrimdışı deneyim uygulanacağı belirtildi.