Vida!

Çok sağlam bir yapının oluşturulmasında kullanılmakla birlikte günlük hayatımızın her alanında elimizin altında olan bir alet. Sabitleyici özelliğinin yanı sıra, işleyişlerin ortaya çıkması ve sistemlerin çalışmasında da önemli rolü vardır. Sistemin işlemesi için icat edildi ama çivi ile baş edemedi.

Ortaya çıkması Orta Çağ’a yani 15. yüzyıla denk düşer. Ancak çivinin sabitleme ve sağlam durma becerisi karşısında mücadeleyi kaybeder. Tam yüz yıla yakın bir zaman çivi onu yerinden eder. Kenarlarda, köşelerde savruk bir şekilde kıymetinin anlaşılmasını bekler. Oysa 20. yüzyılın küçük buluşlarının en büyüyüdür. Son bin yılın en önemli aleti nedir diye sorsanız çoğunluk “ vida” der.

Birmingham’ın kuzeyindeki, kullanılmayan bir su değirmenini dünyanın ilk vida fabrikasına dönüştürmek için gereken sermayeyi toparlamak Wyatt kardeşlerin on altı yılını aldı. Sonra açıklanamayan nedenlerle, girişimleri başarısızlığa uğradı. Ürettikleri vidalar yalnızca ayna menteşelerini tutturmakta işe yarıyordu.

Vida çiviye galip geliyor…

Ancak 1800’lü yıllara gelindiğinde vida yerini sağlama almıştı. Artık sadece ayna menteşelerinde değil gemi yapımı, mobilya yapımı, marangozluk ve atlı araba yapımı gibi ince ahşap yapının sıkıca tutturulmasının gerekli olduğu her uygulama için kullanışlı olduğunu kanıtlamıştı. Nihayet bu olağanüstü küçük nesne çiviye galip gelmesini bilmişti.

Ne var ki vida dar alanlarda problem yaratıyordu. Henüz vidayı tutan tornavida icat edilmediğinden, vidanın tek elle sıkıştırılmaya çalışıldığı, örneğin, dar alanda çalışıldığında merdiven basamakları üzerinde dengeyi sağlamak gibi tuhaf durumlar vardı. Bunu, başı yarıklı bir vidayla yapmak neredeyse olanaksız bir işti.

Büyük servetler, küçük buluşlarda yatar…

Tornavida icat edildikten sonra ise vida sallanır; tornavida kayar, vida yere düşüp yuvarlanır; işi yapan bu, çıldırtıcı aletin mucidine bir kez daha lanet okur. Derken, 1907’de yarık başlı vidanın modası geçer çünkü yuva başlı vida patent almıştır.

Hevesli bir tanıtımcı olan Kanadalı Robertson, küçük bir Ontario kasabası olan Milton’da kendisine vergisiz krediyle başka yardımlar sağlayacak mali destekçiler buldu ve kendi vida fabrikasını kurdu. Robertson “büyük servetler, küçük buluşlarda yatar” diyordu.

O günlerde pek çok kişi vidayı, son bin yılda bugüne dek yapılmış küçük buluşların en büyüyü olarak görüyordu. Robertson yaşamının geriye kalan kısmını Milton’da geçirdi; yani küçük suların büyük balığı olarak…

Vida aslında bir helezondur

Helezon, bir silindirin çevresinde sabit eğimli bir açıyla dolanan üç boyutlu bir eğridir. Vida da bir helezondur. Doğada sarmaşıklar ve bazı deniz kabuklularında görülür. Bir vida icat etmek ya da Vida’dan anlamak birtakım özel beceriler gerektirir. Öncelikle helezonun geometrisini tanımlamak için becerikli bir matematikçi olmalı.

Vida geçen yıldan beri beceriksiz bir matematikçiyle birlikte olmanın sıkıntısını mı çekiyor? O beceriksiz matematikçinin icadı olan “ahşap vida” ile birlikte olmak mı Vida’yı yerinden oynattı?