Genler ve Spor Performansı

1953 yılında Watson ve Crick’in kalıtımın molekülü DNA’nın o meşhur yapısal modelini açıklamaları onlara 1962 yılında Nobel Ödülü kazandırmıştı. Kimyasal yapısının açıklanmasından sonra DNA ve kalıtımın nasıl gerçekleştiği konulu araştırmalar hız kazandı. Son 25 yılın en kapsamlı bilim projesinin ‘İnsan Genom’ projesi olduğunu söyleyebiliriz. Bu araştırma iğneyle kuyu kazmak gibi bir şey olarak başladı. Kalıtımın kitabını oluşturan 3 milyar kadar harfin içerisinde bulunan kodlardan genlerimiz 1990’lü yıllardan itibaren deşifre edilmeye başlandı. Son hali 2004 yılında dev bir yapıt olarak yayınlandı. Projenin sonucunda insanlarda 20 bin kadar gen bulunduğu saptandı. İnsan Genomu projesinin devamında yapılan araştırmalardan kazanılan en önemli bilgi, insanlar arasındaki farklılıkları (varyasyon) ortaya çıkaran bilgiler oldu. Günümüzde bu varyasyon bilgilerini tıpta hastalıklara yatkınlıklar, sağlıklı yaşamda beslenme ve hayat tarzı seçimleri, spor bilimlerinde ise optimum spor performansına ulaşmak için kullanabiliyoruz.

Spor genomiği

DNA bilgisinin yüzde 99'undan fazlası hepimizde aynı. Birbirimizden farkımız yüzde 1’den daha az. Bu yüzde 1 fark bizi biz yapan ve özel kılan kalıtımsal faktörler. Spor performansında fark yaratacak, bir sporcuyu diğerinden bir adım öne geçirebilecek bilgiler de işte bu yüzde 1’lik bireysel farkta gizli. Bunu güzel bir örnekle daha iyi anlamak mümkün. Genler üzerinde çeşitli protein tarifleri yazılı. Proteinler metabolizmamızda yer alan birçok fonksiyondan sorumlu. Örneğin 'CYP1A2' isimli bir gen tarafından kodlanan Cyt P450 1A2 kahvendeki kafeinin yüzde 95’ini metabolize eden bir enzim. Yani kafein vücudumuza girdiğinde kafein olarak kalmıyor, kanımıza karıştıktan sonra bu enzim tarafından değiştiriliyor. Bambaşka bir veya birkaç yeni moleküle dönüşüyor. Metabolizmamız bu değişimi şu sebepten dolayı yapıyor: Kafein ancak bu şekilde değiştirildikten sonra idrar yoluyla vücudumuzdan atılabiliyor. Atılmadan sürekli kalsa uyarıcı etkileri de her yeni kahve içtiğimizde katlanarak çoğalır. İşte kafein gibi ilaçlar da dahil vücudumuza giren bir çok madde, bu şekilde değişikliğe uğratılarak etkisi azaltılarak vücudumuzdan atılıyor. Bir nevi detoks.

Güç için kahve desteği

Kahve ve CYP1A2 konusuna geri dönecek olursak... İnsanlarda bu genin 2 farklı varyasyonu olduğu keşfedilmiş. Hızlı CYP1A2 ve yavaş CYP1A2. Bazılarımız kafeini hızlı metabolize ediyor, bazılarımız ise yavaş metabolize ettiği için kafeinin uyarıcı etkileri daha uzun süre bizimle kalıyor. Kahve içince uykusu kaçanlar genellikle yavaş metabolize eden gen varyasyonuna sahip. Kahve uyarıcı etkileri açısından sporcular tarafından ergojenik destek olarak kullanılıyor. Ergojenik ürünler kahve (kafein) gibi spor performansına pozitif etki sağlayan ürünler. Bir sporcunun kafeini yavaş ya da hızlı metabolize etmesi, o sporcunun kahve kullanımını dozu ve zamanlama açısından kendine özgü uyarlaması bakımından önemli bir bilgi. Normal şartlar altında uyarıcı etkisi olan destek ürünler WADA (Dünya Anti-Doping Komitesi) tarafından yasaklanmış durumda. Ancak kafein yasaklılar listesinde değil. Şimdilik sadece gözlemleniyor. Bu nedenle dünyada birçok sporcu tarafından performanslarına katkı sağlamak için kullanılıyor.

Genlerin iyi çalışması yaşam tarzına bağlı

Genelde başarılı sporculardan alınan örneklerle yapılan birçok araştırma, bu sporcuların başarılarına katkıda bulunan genleri taramaya yönelmiş. Birçok genin ise fiziksel performansla ilgili olduğu gösterilmiş. Bu genlerden güç, kuvvet ve dayanıklılık, sakatlanma riski, kalp-damar, solunum ve sinir sistemlerini etkileyen genler ön planda. Ancak sadece genlerimize bakarak spora yatkınlık veya spor performansı hakkında kesin ve nihai sonuçlar çıkartmak eksik kalır. Genlerin hayat tarzı, antrenmanlar ve yiyip içilenlerle etkileşime girdikleri ve fonksiyonlarının değişebileceğini göz ardı etmemeliyiz. Spor genomiği konusunu merak edenler muhakkak bir uzmana danışarak bu bilgilerden nasıl yararlanacaklarını sormalılar. Spor dolu sağlıklı günler dilerim.